Efe Murad’ın ‘Ölü Şair’ romanı İthaki Yayınları tarafından Alışılmamış Seyir dizisi bünyesinde yayımlandı. Kitap, Viyana’nın seçkin etrafında kendini sorgulayan bir bireyin çağrışım, düşünüm, bazen de sanrı dolu zihnine okuru buyur ediyor.
Efe Murad, 1987 yılında İstanbul’da doğdu. Robert Koleji’nin akabinde Princeton Üniversitesi’nde ideoloji ve siyaset bilimi okudu. Sonrasında ise Harvard Üniversitesi’nde Osmanlı Tarihi ve İslam İdeolojisi alanlarında yüksek lisansını ve doktorasını tamamladı. Ezra Pound’un ‘Kantolar’ı olmak üzere on çevirisi bulunan müellifin aylaklık ve şiir üstüne Kadıköy’e dair müşahedelerini ve düşünümlerini aktardığı ‘The Pleasures of Empty Lots’ isimli kitabı 2021 yılında yayımlandı. Şu an Wellesley College’da tarih ve yazı dersleri veren Murad’ın yeni kitabı ‘Ölü Şair’ İthaki Yayınları’nın, editörlüğünü Beyza Ertem’in üstlendiği ‘Aykırı Seyir’ dizisi bünyesinde yayımlandı.
Yazın insanları bilhassa roman tipinde birçok deneye başvurmuşlar yeni biçemler denemişlerdir. Bu süreçte klasik manada kurgu iskeletine dayanan roman tipi de evrim geçirerek fikir ve çağrışımlara kapısını açmış, böylelikle kurgunun geri plana atıldığı eserler çoğalmıştır. Hatta Georges Perec üzere kimi kalemler deneyselin sonlarını zorlamıştır. Mesela, Perec bir kafeye oturmuş, oradaki müşahedelerini saat saat not ederek bir ‘Bir Paris Semtinin Tüketilme Denemesi’ başlıklı yapıtını oluşturmuştur. Burada müellifin hedefi gündelik akışın da tıpkı kurgu kadar şaşırtan olduğunu belirtmek olsa gerek. Özetle, insanın çağrışımları, düşündükleri, gözlemledikleri müstakil olarak kurgusal ve büyüleyicidir zira öz itibariyle oyunsudur. Tıpkı Beyza Ertem’in önsözde belirttiği üzere: “Tüm oyunlar keşfedilmiş olabilir ama hepsini birlikte oynamış olamayız.”
Meyyit Şair, Efe Murad, 208 syf., İthaki Yayınları, 2023. ‘Ölü Şair’ de bu türlü oyunsu ve düşü bir metin. Kurgusal yapı, başkahramanın Kulturkontakt’ın davetlisi olarak Viyana’daki Schloss’ta saray muhitine ve seçkin bir etrafa girişine ve burada şiirsel metinler yazma işini birincinin reddedip sonra kabul etmesine dayanmakta. Bu yapının içerisinde okur, kendini muharririn zihnindeki alışılmadık seyirde buluyor. Bu zihinde irdelenen birçok sorunsal mevcut. Bu sorunsalların bir kısmı ‘sistem’, bir kısmı da ‘metafizik poetika’ odaklı. Birincinin, uzama dair sorgulamaya değinirsek Viyana ve etrafı ‘mutenalaştırılan’ yani ‘seçkinleştirilen’ bir uzam olarak karşımızda. Buradan hareketle Henri Lefebvre’in yetmişli yıllarda ortaya koyduğu üzere yerin politize edilişi kelam konusu zira artık uzam da mübadele kıymeti kazanarak hem metalaşıyor hem de yeni bir tahakküm alanı haline geliyor. İskân. Böylece uzam, insanların rastgele bulundukları bir ortamdan çıkarak hükümranın tahakküm münasebetleri ekseninde planlanan ve dizayn edilen bir aygıta dönüşmekte. Bu aygıtın çarklarını çeviren ise kitapta bilhassa komünün zıttı olarak vurgulanan bürokrasi. Bürokrasi çarkları çevirmekle kalmıyor, uzamlara ‘aşılanan’ endişelerin işleyişini de düzenliyor. Böylece iktidar katalizatörleri beşere istediği hali bizatihi vermekten çok onun ‘ideal’ hale tabiatıyla bürünmesini sağlayan ahlak, kültür, din üzere soyut pahalar üretiyor. Bu bedellerden ‘bekâ’ uğruna istediği ‘gıdayı’ alan insan kendini gündeliklik olgusu içerisinde tekdüzeleştiriyor. Öbür bir deyişle iktidar sembolleri tarafından yönetiliyor: Dehşet kanunları. Halbuki kitabın da değindiği üzere birey lakin korkusunu ifşa ederse hiçlik -diyalektik bakımdan varlık- noktasına varabilir. Roman kahramanı hepsinin ayırdında olmaktan huzursuz. Bu farkındalığı birden fazla vakit ‘alev’ imgesiyle gösteriyor üzere. ‘Alev’ imgesinin ne olduğunu tam manasıyla kestirmek güç olsa da karşılıksız sevgi agapenin zıttı olan erosu imliyor güya. Çünkü eros insancıl olan itkidir. Her vakit makul, saf ve karşılıksız değil, kimi vakit akılla çelişen, bazen kirli, birçok vakit da karşılık gözeten bir sevgi biçimidir. Neoliberal şeffaflık toplumunda yok edilmeye çalışılandır. ‘Korumalı’ değil ‘korumasız’ bir toplumun temelidir. Bu şuuru ‘paranteze’ almak ise var ile yok ortasındaki kristal ‘virütik hakikat’ ile perdesiz karşılaşmaktır. Taklitsiz ve intihalsiz.
“Bu kenti terk edeceğini söyleyen herkes, sonunda bu kentte tıkılı kalmıştır. Yeşil alanlar, turistik eşya satan dükkânlar, kamu binaları, sağa sola dikilmiş heykeller, yolların ayırdığı adalar. Hepsinin ardında Viyana’nın ideolojisi var. Küçük burjuva düşlerini yalar. Anlık hayalleri, içinden fışkıran besinlerle avutarak.” (s.79)
Kahraman bakış açısıyla yazılan kitabın başkahramanı, şiiri -ve kelimeleri- bu tertip içerisinde bir yarık açmaya muktedir görmekle birlikte müşterek akıl ve müşterek hafıza kavramlarını sorgulamak, açık zihne ulaşmak için de bir adap olarak görüyor. Bunun en çarpıcı örneği ise Kaygusuz Abdal’ın ‘ebedi müritleri olduklarını argüman eden’ madde-şairleri. Anlatıya nazaran bu şairler eşyanın tabiatına hükmedebilirler, eşyayı hareket ettirebilir, yok edebilir, oluşturabilir, hatta ölüyü bile diriltebilirlermiş. Pek alışılmış olarak şiirleri de oluştuktan sonra yok olmak zorundadır. İbn Teymiyye bunu ‘gerçekdışı bir ayaklanma’ olarak niteler. Yani sözlere tam manasıyla nüfuz etmeye muktedir olan bir insan direniş halindedir: İsyan.
İsyanın ahengiyle kol kola yürüyen bir de ‘nisyan’ kavramı var alışılmış: Bilindik lafızdır, Muallim Naci’ye ilişkin, hafıza-i beşer nisyan ile maluldür. Bazılarınca insan sözünün kökeni unutmak fiiline dayanır. Böylece insanın sakatlığı unutmak olarak düşünülmüştür. Kitapta buna dair de bir kıssa mevcut: Her şeyin tarihçisi. Rivayete nazaran bu kimse gördüğü her şeyi yazıya aktarıyormuş. Bir vakit sonra müritlerini de her tarafa göndermiş ve onlardan gelen bilgileri de işlemiş. Lakin bir vakit gelince kendi kıssasını yazmadığı için bu ‘mufassal tarihin’ eksik olduğunu fark ederek ölmesine yakın bir vakitte kendisini de çalakalem eklemiş. Esasen tek başına günümüzün dev bilgisayarları, üstün işletim sistemleri, fiberoptik teknolojisi üzere çalışmış. Pekala her şeyin tarihini yazmakla müşterek akla ve hafızaya ulaşılır mı?.. Metni temel alırsak sıkıntı. Fakat kıymetli olan sorunun karşılığından çok madde-şairlerinin ve her şeyin tarihçisinin ortak paydası: Eşyanın hakikatine ulaşma maksadı. Açarsak, madde-sûret ilişkisini/ikilemini/birliğini batınen yahut zahiren çözmek. Kaygusuz Abdal’ın tabiriyle aşk otuna kavuşmak ki kitabın epigrafı aşk otunun geçtiği şiirden alınmış: bir kişi kim hayrandır yer gök ana seyrandır. Bu mısra, pek çok biçimde okunabilir. Hayran: Gözlemci, şaşkın, takdir edilen, başı [esrardan] dumanlı. Seyran: Bakan, gezen, dolaşan, açılan, ferahlayan. Aşk otunu tüttüren başı dumanlı kişi dünyaya baktıkça, müşahede yaptıkça şaşırır zira yer ve gök gözünde berraklaşır, o denli ki ikisi de bu kimsenin içinde dolaşır, diye düşünülebilir. Metnin çağrışım kısımlarındaki cigara sahnelerini hesaba katarsak epigraf daha manalı gelir. Doğal, bu sırra ulaşan kişinin yok olmaklığa mahkûm olduğunu da eklemeli. Meyyit şair.
“Eğer orada oluşun bir manası varsa, boşluğun da bir manası vardır. Boşluğun sırrı bizim anlayabileceğimiz bir şey değil.” (s.158)
Özetle, Efe Murad’ın ‘Ölü Şair’ kitabı tüm bu özellikleriyle birlikte birçok sorunsalı irdeleyen, felsefi katmanlarıyla okuru düşünmeye sevk eden alışılmadık, katmanlı bir roman olarak karşımıza çıkar, diyebiliriz.