Türkiye, sarsıntı felaketleri sonrası yeni sorularla karşı karşıya kalırken, en çok sorulan sorular bölgeye giden yardımlardan oluşuyor. Bu süreçte gündemde en önde olan ve birtakım kesitleri de rahatsız eden Ahbap üzerinden başlayan Kızılay’ın çadır satma tartışması büyüyor. Kızılay, 150 yıllık yardım kuruluşuyken holdinge nasıl dönüştü? Bir derneğin holding olması olağan mi? Küresel dünyanın Kızılay’ı Kızılhaç’ta işler nasıl yürüyor?
Kızılay’ın Ahbap’a çadır sattığını duymak herkesi şoke ederken, bunun zelzele felaketinin yaşandığı birinci günlerde olması başka bir reaksiyon yarattı.
1868 yılında “Hilal-i Ahmer” ismiyle kurulan Kızılay, dernek statüsünde bulunan bir yardım kuruluşu. 2018 yılında kurulan 2019’da faaliyete geçen Kızılay Yatırım Holding A.Ş. çatısı altında birçok üretim şirketini de topladı.
hilali-ahmer-mecmualari.kizilay.org.tr
Şirketlerin tüm geliri derneğe aktarılırken, yüzde 100 iştirak olarak faaliyette bulunuyorlar.
Holdingleşmenin olduğu süreçte, dernek çatısı altında bulunan şirketlerin zamanıyla Milletlerarası Cenevre Mukavelesi ile Kızılay logosunun muhafaza altına alınması, “Logonun ticari maksatlar ile holding ve şirketler tarafından kullanılması tüzel düşüncelere yol açması” mevzu oluyor.
Kızılay’dan ismini vermeyen bir yöneticinin Birgün’e yaptığı açıklamalarda, hatırı sayılı bir gayrimenkul varlığı bulunan Kızılay’ın şirketlere devredilen gayrimenkulleriyle ilgili problemlere dikkat çekiliyor. Kızılay’a mülk bağışlayan bireylerin şirketlere evreyle dava açarak mülklerini geri alabilmesi kelam konusu oluyor.
Şirketleşme sonrası şu sorun da ortaya çıkıyor: “Kızılay kamu faydasına çalışır ve vergi muafiyetine tabidir. Şirketleşme ile bir arada bu durum ortadan kalkıyor.”
Tüm bunlar şimdiye kadar mevzu olmadı. Yurt içinde çadır satışıyla tekrar gündeme gelen Kızılay’ın şirketleşmesi bir ikileme neden oluyor. Dernekler çalışma formları prestijiyle kar hedefi gütmeyen kurumlar olurken, birçok derneğin eser satışlarından gelir elde ettiğini biliyoruz. Bu derece büyük hacimli üretim yapan şirketlerin ise kar maksadı gütmemesi imkansıza yaklaşırken, öncelik yardım mı, kar mı? sorusu da geliyor.
Dernekler, “kazanç paylaşma dışında, kanunlarla yasaklanmamış muhakkak ve ortak bir maksadı gerçekleştirmek üzere, en az yedi gerçek yahut hukuksal kişinin, bilgi ve çalışmalarını daima olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları hükmî kişiliğe sahip kişi topluluğudur” olarak tanımlanıyor.
www.stgm.org.tr
Dernekler bağış gelirleri dışında, iktisadi işletme de kurabilirler. Derneğin bağış, kira geliri yahut elde ettiği gelirlerin dışında emellerini gerçekleştirmek için ek gelirlere muhtaçlığı olduğu için ticari hayatın içine girmesi, iktisadi işletme kurması da gerekliliktir.
Bir dernek ya da vakıf süreklilik arz eden ve gelir getiren faaliyetler yapması halinde yılda bir defa kermes, sergi ve konser üzere, gelir elde ediyorsa, bu etkinlikler bir iktisadi işletme süreci görür.
Bu durumda yapılan süreç iktisadi işletme olarak isimlendirilir ve vergi yükümlülüğünü yerine getirebilmek için Maliye Bakanlığı’na bir bildirimde bulunup kurumlar vergisi mükellefiyeti açtırıp daha sonra kapatmak gereklidir.
Derneğin iştiraki olan işletme kar ederse, gerekli vergi kesintileri sonrası derneğe kar hissesi transferi yapılabilir. Dernek İdare Konseyi üyelerine kar hissesi aktarılamaz.
www.stgm.org.tr
İktisadi işletmeden derneğe yapılan her nakit transferi kar hissesi olurken, stopaj ödemesi gereklidir.
Kar hissesi transferinde alt yahut üst limit yoktur, işletmenin kârının tamamı derneğe aktarılabilir. İdare Heyeti kararına bağlı olarak da kârın muhakkak bir kısmı yedek akçe olarak ayrılıp işletmede de tutulabilir.
İhtiyaç olduğunda dernek hesabından işletmeye de para aktarılabilir. Lakin bu bir borç sürecidir.
Dernek kendisine bağlı iktisadi işletmeden hizmet alırken, hizmetin piyasa şartlarından (fiyat, hizmet kalitesi vb. açılardan) daha avantajlı olması gerekir. Maddelere nazaran piyasa şartlarına ters (dikkat çekecek kadar) yüksek ya da düşük fiyatlandırma, “transfer fiyatlandırması” olarak vergilendirilir.
Kızılhaç’da işler nasıl yürüyor?
Kızılhaç’ta finansman istekli katkılar yani bağışlarla sağlanıyor. Cenevre Kontratına dahil devletler, ülkelerin Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri, bağımsız kuruluşlar ve öteki kaynaklardan yapılan bağışlar kabul ediliyor.
Hükümetler ana bağışçılar olurken, son beş yılda bütçenin yaklaşık yüzde 82’sinin bu formda finanse edildiği açıklanıyor.
Görünen o ki derneklerin ana emeli bağış toplamak ve aktiflik biçimi faaliyetlerle gelir sağlamak. Derneklerin ticari faaliyetleriyse yasal olurken, etik mi kısmı tartışılmaya devam edecek üzere görünüyor.
