Türkiye’de son yıllarda Japon edebiyatına karşı ilgi artışı var. Bunu yayınevlerinin bastığı kitaplardan da anlayabiliyoruz.
Çevirmen Ali Volkan Erdemir’le, yükselen Japon edebiyatını, bu lisanda edebiyat yapmamın inceliklerini ve yazının özgünlüğünü konuştuk.
Japon edebiyatının geçmişi 8’inci yüzyıla kadar dayanıyor. Japon edebiyatını öbür lisanların edebiyat cinsleri açısından daha güçlü bir lisan olarak görüyor musunuz?
Şimdiye kadar çevirdiğim roman ve hikayeler için konuşursam, Kenzaburo Oe’nin bir romanı hariç, şiddetli bir lisan olarak görmüyorum. Bunun ardında 1995 yılından beri Japonca öğrenmemin tesiri olmalı. Fakat haiku özelinde katiyen zorlaşıyor; 5/7/5 hece ölçüsüyle okunan bu dünyanın en kısa şiir tipi sadeliği içinde büyük bir cihan taşıyor ve Japon kültürünü uygunca tanımadan bu şiiri anlamak, çevirmek, okumak güç.
‘KLASİK BİR PROSEDÜR KULLANIYORUM’
Çevirmen Hüseyin Can Erkin’in 2-3 gün kapanıp, evvel metinleri sesli notlar aldığını sonra bütünlüklü bir metin olunca yazarken paka çektiğini okudum. Siz çeviri yaparken özel bir metot izliyor musunuz?
Hayır, ben klasik bir usul kullanıyorum. Evvel metni kitaptan okuyorum, gereken yerlerde üzerine notlar alıyorum. Covid-19 salgını sırasında kitap yerine PDF gelmişti, onun da çıktısını alıp okumuştum. Sonrasında kitap ya da kâğıda basılı metne bakarken cümle cümle çevirerek bilgisayarda Word’e yazıyorum. Çeviri bittikten sonra da kesinlikle kâğıt çıktısını alıp en az iki kere üzerinden geçtikten sonra yayınevine teslim ediyorum. Bununla birlikte adeta bir metot üzere yürüttüğüm ferdî bir ritüelim var: Çevirileri sert kahve içerek ve CD’den Metallica, Anthrax, Dream Theater üzere kümeleri dinleyerek yapıyorum.
Türkiye’deki Japonca’dan çeviriler genelde emsal müellifler üzerinden oluyor üzere bir intiba var. Murakami Haruki, Oe Kenzaburo gibi… Japonca’dan çevirilerde tanınan muharrirler daha çok mu okunuyor? Yoksa bu durum edebiyatla az biraz ilgilenenlerin niyeti mi?
Aslında Kenzaburo Oe kült bir müellif, bundan 53 yıl evvel tiyatro oyunu sahnelercesine intihar eden Mishima üzere. Murakami’yi tüm dünyada çok okunan nitelikli bir muharrir olarak biliyoruz. Öte yandan ülkemizdeki yayınevlerinin Japon yapıtları tercihinde iki nokta dikkat çekiyor. Birincisi telif hakkı geçmiş çağdaş devir muharrirlerin yapıtlarını yayımlamak. İkincisiyse, Batı’da muhakkak bir okur sayısını yakalamış muharrirleri öncelemek. Bu çeşitlilik ülkemizde gitgide zenginleşen bir Japon edebiyatı dünyasının kurulmasını sağlıyor ve anladığım büyük de bir ilgi görüyor.
‘METİNLERİN ORİJİNALİNDEKİ SADELİĞE UYARIM’
Yayınevleri yeni Japon müelliflere karşı ölçülü mı yoksa kâğıt maliyeti yüzünden basmıyorlar mı? Tıpkı kitap bazen farklı yayınevinden, farklı tercümanların çevirileriyle yayınlanabiliyor. Bu durum sizin başınıza geldi mi? Geldiğinde sizden evvelki çevirmenin çevirdiği halini okur musunuz, yoksa etkilenmemek ismine okumaz mısınız?
Bunu bir kere yaşadım. Can Yayınları’ndan çıkan birinci Kenzaburo Oe çevirimde olmuştu. Fransızcadan yapılan çeviriyi hayranlıkla okudum. Çokça tabir kullanımı ayrıyeten dikkatimi çekmişti. Fakat Japonca’da bunlar olmadığı için orijinalindeki sadeliğe uydum.
Çevirilerinizin başarısı görünmez mütercim olmaktan mı geçiyor? Ya da şöyle sorayım; tercüman görünürlüğü nedir?
Çevirmen görünürlüğünden kastedilen çevirilerde ona ilişkin bir stil ve seçtiği sözcüklerse, okurların bu noktada tercüman tercihini anlıyorum. Bununla birlikte görünürlük, çevirmenin ne kadar dikkate alındığı mevzusuysa, çalıştığım yayınevlerinin yaklaşımından hoşnutum. Bilakis kitabın kapağında muharrir ve tercüman isminin bir ortada olması bana daima tuhaf gelmiştir, bu görünürlüğü benimseyemedim.
Verdiğiniz bir çeviriyi yayınevi sansürleyerek yahut nispeten değiştirerek yayınladığında hissiniz ne olur?
Çalıştığım yayınevleri şuurlu tercihlerim, bu türlü bir şeyle karşılaşmadım.
‘MURAKAMİ’YLE GÖRÜŞTÜM, TİŞÖRT ARMAĞAN ETTİ’
Hiç kitabını çevirdiğiniz müellifle tanışma bahtını yakaladınız mı? Bir anınız var mı?
Tabii, bunların başında anmak istediğim Haruki Murakami. Geçtiğimiz güz periyodunda Kyoto Üniversitesi’nde 6 ay konuk profesör olarak Murakami ve yapıtları üzerine araştırma yaptım, seminer verdim. Bu sırada 12 Ocak’ta da 74. yaş gününde Murakami’yle bir saate yakın görüşme imkânı buldum. Bildiğiniz üzere dünyada Murakami’yle görüşen çok az sayıda kişi var.
Murakami’yle öncelikle müelliflik, sonra çevirmenlik ve üniversitede ders verme üzerine konuştuk. Ayrıyeten iki sefer yaptığı Türkiye seyahatlerinden de kelam ettik. Bu seyahatlere çıkmadan evvel bilhassa Türkçe ders aldığını lakin geçtiğimiz 30 yıl içinde tümüyle unuttuğunu söyledi. Hatırlarsanız Murakami’nin ‘Kumandanı Öldürmek’ romanında Menşiki karakteri de Türkçe öğrenir. Yeniden ‘Tuhaf Kütüphane’ de Osmanlı vergi tahsildarının kitaplarının anıldığı kısımla başlar. Murakami’nin ülkemize duyduğu yakınlığı biliyordum, bu kere yüz yüze konuşurken daha âlâ anladım.
Bu ortada Murakami’ye biri doğum günü, başkasıysa Türkiye’den ziyaretine gittiğim için iki ikram verdim. En sevdiğim iki kitabını imzalattım, ben de isteği üzerine ona ‘Dağın Rüyası’ romanımı imzaladım. Yanından ayrılırken 2022’de Uniqlo’da sayılı satışa sunulan, Murakami’nin kendi tasarladığı kedi fotoğraflı ve art üst kısmında imzası olan ‘Peace for All’ tişörtünü armağan etti lakin şimdi giymeye kıyamıyorum.